Uzununa və eninə nivelirləmə.

          Xətt boyu uzanan mühəndis obyektlərinin (dəmir və şoşe yolları, su kanalları və s.) inşası üçün əvvəl həmin obyekt boyu nivelirləmə aparmaq lazımdır. Xətt boyu aparılan nivelirləmə uzununa nivelirləmə deyilir. 

Uzununa nivelirləmə aşağıdakı ardıcıllıqla aparılır:

1)Xəttin nivelirləməyə hazırlanması və ya piketaj əməliyyatı;

2) Niverlənmənin aparılması; 3) Kameral hesablanma və tarazlaşdırma işləri.

          Piketaj əməliyyatı. Trassa boyu döngə nöqtələri möhkəm basdırılmış dirəklərlə qeyd olunur. Dirəklərin üzərində dönmə bucağının nömrəsi, istiqaməti və yaxın piketdən olan məsafəsi yazılır;

          - trassa üzrə dönmə bucaqları 30^//-lik teodolitlə tam tərzdə ölçülür.

          -trassanın düz xətləri payalanır və qeyd olunmuş xətlər bir dəfə ölçülür.

          -trassanın əvvəlindən başlayaraq piketaj bölgüsü aparılır.

          Trassa üzrə 100 m-lik parçalara piket deyilir. Çox vaxt bus öz nöqtənin özünü də göstərir. Yer üzərində nivelirlənəcək nöqtələri seçməyə, ərazidə bərkitməyə  və onların üfüqi vəziyyətini təyin etməyə piketaj deyilir.   

Nivelirləmə jurnalı

Sıra № si	Piketlərin № si	Tamasa üzrə Hesabat			Nisbi Yüksəkliklər		təshihi	hor+	Ay	Mütləq (və ya sərti) yüksəkliklər, Hm
		geri a	İrəli B	aralıq c	h=a-b	Orta H
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
1	Rep.26 0	0880 5660	2416 7200		-1536 -1540	-1538	-2	-1540	85,230	84,350 82,810
2	0 sol +10 +20 sağ +10 +20 1	1152 5951	0910 5711	1500 2070 1270 1830	+242 +240	+241	-1	+240	83,962	82,462 81,892 82,692 82,132 83,050
3	1 sol +10 +20 sağ +10 +20 2	1580 6362	1078 5858	2010 2475 1110 1205	+502 +504	+503	-1	+520	84,630	82,620 82,155 83,520 83,425 83,552
4	2 3	2074 6850	0430 5208		+1644 +1642	+1643	-1	+1642		85,194
5	3 4	2364 7142	1220 6000		+1144 +1142	+1143	-1	+1142		86,336
6	4 Rep. 9	1200 5980	2086 6865		-886 -884	-1	-886			85,450
		9250 37945 47195	8140 36842 44982		+2214	+1107

          Piketaj zamanı trassanı 100 m-lik parçalara bölüb yerin səthi ilə bir səviyyədə çalınmış mıxça ilə qeyd edirlər. Piket və xarakter nöqtəsi tez və asan tapmaq üçün onların yanında yerə hündürlüyü 20-30 sm olan mıxçalar sancılır. Bu mıxçalara gözətçi deyilir. Gözətçilərin üz səthində piketlərin nömrələri və xarakter nöqtələrin geridəki piketdən olan məsafəsi yazılır. Gözətçilərin yazlı üzü trassanın artan

 istiqamətinə çevrilmiş olur. Hər 10-cu piketin yerində dirəklər basdırılır və onun üzərində kilometr və kilometrlərin sayını göstərən rəqəm yazılır (məsələn, km-5). Trassanın yol, arx, peft, qaz və su kəməri, elektrik xətləri ilə kəsişdiyi nöqtələr relyefin xarakter nöqtələri, təfsilat və s. bu kimi nöqtələr piketajda qeyd olunur. Yüksəkliyi təyin ediləcək bütün bu nöqtələr aralıq və ya plyus (əlavə) piket adlanır. Aralıq nöqtənin gözətçisi üzərində geridəki piketin nömrəsi və aralıq nöqtəyə qədər məsafəsi üstəgəl işarəsi ilə yazılır. Buna görə də əlavə nöqtə adlanır. Məsələn. 25+65 göstərirki, aralıq nöqtə trassanın əvvəlindən 25x100+65=2565 m məsafədə yerləşmişdir. Gələcək qurğunun sahəsini yüksəkliklə təmin etmək və trassanın relyefi haqqında təsəvvür yaratmaq (eninə profil tərtib etmək) üçün trassa xəttinə perpendikulyar istiqamətdə sağa və sola doğru yerə hər 10 və 20 m-dən bir mıxçalar sancılır. Trassa boyu və trassanın eninə yerə sancılmış bütün mıxçalarda tamasa tutulur və onların yüksəkliyi təyin edilir.

          Trassa xəttindən hər iki tərəfə texniki tapşırığa görə sadə üsullarla planalma aparılır. Piketaj əməliyyatı zamanı yerinə yetiriləcək bütün işlər millimetrik kağız üzərində miqyassız qeyd olunur ki, buna da piketaj jurnalı deyilir.

          Trassaya görə nivelirləmə aparılmasında nivelir gedişləri istinad məntəqələri arasında salındığı üçün əvvəl gedişi marka və ya reperlə əlaqələndirmək lazımdır. Bunun üçün geridəki tamasa reperdə, irəlidəki isə sıfır piketdə tutulur. Nivelir tamasaların ortasında qurulur və iş vəziyyətinə gətirilir.

          Dik yamaclarda irəlidəki tamasa piketdə deyil, ixtiyarı nöqtədə tutulur. Qon şu piketləri əlaqələndirən bu nöqtələrə x nöqtəsi deyilir.

          Eninə nivelir gedişinin plyus (əlavə) və piket nöqtələrinə 9-cu stansiyadan tamasa göndərib hesabat götürdükdən sonra müşahidəçi sonra müşahidəçi tamasanı əvvəlcə 11-ci piketə, sonra isə həmin piketdə sağda (+10, 20) və solda (+6, +20) olan nöqtələrə göndərir.

 Eninə nöqtələrdə tutulan tamasanın yalnız qara üzündən hesabat götürülür və jurnalın «aralıq» sütununa yazıflır. Müstəsna hallarda eninə nöqtələr ayrıca nivelirlənir və xüsusi jurnalda yazılır.

          Kameral işlər - jurnalın işlənməsi və profilin tərtibindən ibarətdir. nivelirləmə zamanı çöldə jurnalın 1-7 –ci sütunları doldurulur. Nisbi yüksəkliklərin təshihini 8-ci sütuna, düzəlmiş nisbi yüksəklikləri 9-cu sütuna, mütləq yüksəklikləri isə 11-ci sütuna yazılar.