Relyef təsvirinin müxtəlif üsulları

Plan və xəritələrdə yer səthinin relyefi müxtəlif üsularla təsvir olunur. bunlardan ən çox horizontallar, ştrxlər və rəngləmə üsullarından istifadə edilir. Göstərilən üsulların hər birinin müsbət və mənfi cəhətləri vardır.

Ştrixlər üsulu. Relyefin bu üsul ilə təsvirində dəqiqlik az olur, lakin onun oxunması və əyaniliyi artır. Relyefi ştrixlər üsulu ilə təsvir etmək üçün müxtəlif qalınlıqda ştrixlər cızılır. Ştrixlərin qalınlığı, istiqamətləri və onların araları relyefin formasından dikliyindən asılıdır. Bu şərtləri ödəmək üçün xüsusi standart ştrixlər şkalası tərtib olunmuşdur. Həmin şkalada yamacın dikliyi artdıqca ştrixlər daha qalın cızılır, araları isə kiçilir və əksinə, düzənlik sahələr üçün ştrixlər nazik, araları isə böyük götürülür. İrimiqyaslı xəritə və planlarda ştrixlər üsulundan istifadə edilmir.

Rəngləmə üsulu. Relyefi rəngləmə üsulu ilə təsvir etmək üçün yüksəkliyi müxtəlif sahələr ayrı-ayrı rənglə rənglənir. Bəzən bu üsul horizontallar üsulu ilə birlikdə işlədilir.

Horizontallar üsulu. Yüksəkliyi eyni olan nöqtələrdə birləşdirən səlis əyri xəttə horizontal deyilir. Horizontalı yer səthi ilə dəniz səviyyəsinə paralel olan müstəvinin kəsişməsi nəticəsində alınmış iz kimi də təsəvvür etmək olar. Belə müstəviyə kəsmə müstəvi deyilir. Əgər kəsmə müstəviləri bir-birindən bərabər məsafələrdə kecəcək, nəticədə bir sıra horizontallar alarıq. Bu horizontalların yüksəklikləri bir-birindən kəsmə mütəvilər arasında qalan şaquli məsafə qədər fərqlənəcək. İki qonşu kəsmə müstəvilər arasında qalan şaquli məsafəyə relyefin h kəsmə yüksəkliyi deyilir.

Relyefin formasında, xəritə və yaxud planın miqyasından asılı olaraq, kəsmə yüksəkliyi müxtəlif ola bilər. Aydındır ki, kəsmə yüksəkliyinin qiyməti nə qədər təsvir olan relyef horizontallarla bir o qədər də dəqiq təsivir ediləcəkdir. lakin dərə-təpəli relyef və xırdamiqyaslı xə

Qapalı dərinliyə (çökəkliyə) çuxur deyilir. Çuxurun dibi, divarları və qıraqları olur.

Bir tərəfə alçalan uzunsov çökəkliyə dərə deyilir. Dərənin dibindəki su axını xəttinə talver deyilir.

Mailliyi cüzi olan hamar relyef formasına düzənlik deyilir. Düzənliyin yüksəkliyi 200 metrdən az olarsa, o ovalıq, 200 metr metrdən olarsa, hündür düzənlik adlanır.

Dağın döşü (yaxud dərənin yamacı və yaxud dənizin sahili) ilə uzanmış düz və ya az meylli nilləvari sahələrə terras pilə) deyilir. Çox dik enişə uçurum deyilir.

Yer səthi relyefinin formaları ayrılıqda deyil, əksəriyyətlə bir-biri ilə əlaqəli olaraq qarışıq yerləşir. Nəticədə yer səthinin relyefi düzən, dağlıq və dərə-təpəli olur.  Horizontallar vasitəsi ilə təsvir edilmiş relyefi daha asan dərk etmək üçün berqştrix adlanan çizgidən də istifadə edirlər. Uzunluğu 1-2 mm olan berqştrix horizontala perpendikulyar çəkilir. Berqştrix yamacın istiqamətini təyin edir. Belə ki, qapalı horizontalların xaricində göstərilmiş berqştrixlər təpəni, daxilindəkilər isə çuxuru təsvir edir.