1.
HB-1 miveliri və onun yoxlanılması.
2.
HSM-2A niveliri və
onun
yoxlanılması.
3.
HC-4 niveliri və onun
yoxlanılması.
4.
HA-3 niveliri ilə irəliyə
və
ortadan
nivelirləmə.
5.
KoNJ-025 niveleri.
6.
3H seriyalı nivelirlər.
7.
Rəqəmlər nivelirlər.
8.
Avtomat nivelirlər.
Həndəsi nivelirləmə üfüqi vasitəsilə aparılır. Ona görə də həndəsi nivelirləmə zamanı istifadə olunan geodeziya alətinin (nivelirin) vəzifəsi üfüqi şüa almaqdan ibarətdir. Nivelirin tuşlama oxunu üfüqi vəziyyətə gətirmək üçün həssas silindrik təraz və ya kompensator ilə təchiz olunur.
Keçmiş SSRİ-də istehsal olunan və istehsalatda tətbiq edilən nivelirlər tuşlama şüasının üfüqi vəziyyətə gətirilməsi üsulundan asılı olaraq iki qruba bölünür:
1.
Tuşlama oxu əl ilə üfüqi vəziyyətə silindirik tarazlı nivelirlər (HB-1, HL-3 və s.);
2.
Tuşlama oxu avtomatik üfüqi vəziyyətə gətirilən nivelirlər (HCM-2, HC4, HCM-2A və s.);
Tuşlama oxu özüdüzələn nivelirlərin başqa nivelirlərdən üstünlüyü aşağıdakılardan ibarətdir:
1.
Tarazın qabaqcığını ortaya gətirmə prosesinin yoxluğu nəticəsində vaxta qənaət olunması;
2.
Tamasadan hesabat götürərkən qabarcığın vəziyyətinin müşahidə edilməməsi;
3.Yumşaq torpaq (qumluq, bataqlıq və s.) sahələrində nivelirləmənin asanlaşması kimi mühüm üstünlüyə malik olması.
HB-1 niveliri, yüksəkliyi 1 km gedişdə
səhvlə ölçməyə imkan verəntexniki nivelirdir. Onun əsas hissələri aşağıdakılardan ibarətdir: müşahidə durbini (1), əşyanı fokusa gətirmək üçün kremalyer (2), okulyar hissəsindəki saplaq şəbəkəsini aydınlaşdıran vint (3), durbini tamasaya kobud tuşlamaq üçün irəli (5) və geri nişangahlar (4), obyektiv (6), durbinin hərəkətini tam dayandırmaq (açmaq) üçün bağlayıcı vint (7), durbinin yavaş hərəkəti üçün mikrometrik vint (8), aləti üfüqi vəziyyətə gətirmək üçün dairəvi taraz (9) silindrik tarazın
qabarcığını dəqiq ortaya gətirmək üçün elevasiya vinti (10), durbinlə tregeri (12) birləşdirən sütün (11) qaldırıcı vintlər (13) və üfüqi metal lövhə (14). Durbinin orta hissəsindəki qutucuqda tarazla birlikdə prizmalar sistemi yerləşir. Silindrik taraz nizamlamaq üçün qutucuqda okulyara yaxın qapaq altında dörd düzəldici vint yerləşir. Taraz, prizmalar sistemi altındakı güzgü vasitəsilə işıqlandırılır. Qabarcığın uclarından alınan xəyal prizmalar vasitəsilə durbinin sahəsinə verilir.
Bu halda qabarcığın uclarını elevasiya vinti vasitəsilə birləşdirdikdə silindrik taraz üfüqi vəziyyətə gətirilmiş olur.
HB-1 nivelirinin yoxlanması.
1.
Silindrik tarazın oxu durbinin həndəsi oxuna paralel və nivelirlərin fırlanma oxuna perpendikulyar olmalıdır.
2.
Dairəvi tarazın oxu alətin şaquli fırlanma oxuna paralel olmalıdır. Bu şərti yoxlamaq üçün qaldırıcı vintlər vasitəsilə tarazın qabaqcığını ortaya gətirdikdən sonra onu 1800
çevirib baxırlar. Əgər qabarcıq ortada qalarsa, şərt düzdür. Əks tədbirdə tarazın düzəldici vintləri ilə tənzimlənir.
3.
Saplar şəbəkəsinin şaquli sapı alətin şaquli fırlanma oxuna paralel, üfüqi sapa isə perpendikulyar olmalıdır. Zavod bu şərtin ödənilməsinə zəmanət verdiyinə baxmayaraq, işdən əvvəl şərt belə yoxlanır. Ucuna yük bağlanıb divardan asılmış qaytana 20-30 m-lik məsafədən nivelirlə baxırlar (şaquli sapın qaytanı örtməsinə baxırlar). Onlar bir-birini örtərsə, şərt düzdür. Əks təqdirdə durbin okulyar hissəsindəki saplar şəbəkəsinin vintləri vasitəsilə tənzimlənir.
4.
Silindrik tarazın oxu
durbinin
tuşlama
oxuna
paralel
olmalıdır. Bu
yoxlama
düzən
yerdə
seçilmiş
xətti
ikiqat
nivelirləmə
ilə
yerinə
yetirilir.
HCM-2A
niveliri. HCM-2A
nivelirinin
oxunu
üfüqi
vəziyyətə
avtomatik
gətirmək
üçün
linzalı
kompensator
tətbiq
olunmuşdur. Nivelirin
əsas
hissələri
qoruyucu
qapağın
altında
yerləşmiş
linzalı
kompensatordan, bir-birinə
perpendikulyar
iki
silindrik
tarazdan (4) və
üç
qaldırıcı
vinti (6) olan
qayadan, durbindən (1), fokuslama
düyməsindən (2), okulyardan (3) və
gövdədən (5) ibarətdir.
HCM-2A nivelirinin yoxlanması.
1.
Silindrik tarazların üfüqi oxları ələtin şaquli-fırlanma oxuna perpendikulyar olmalıdır. Yoxlama HB-1 nivelirinin birinci yoxlaması kimi aparılır.
2.
Saplaq şəbəkəsi düzgün vəziyyətdə olmalıdır. Yoxlama HB-1 nivelirinin 3-cü yoxlaması kimi aparılır.
3.
Tuşlama oxu üfüqi olmalıdır. Bu şərti yoxlamaq üçün bir-birindən 100 m aralı iki sabit nöqtə seçib, onların nisbi yüksəkliyini ortadan nivelirləmə üsulu ilə bir neçə dəfə təyin edirlər. Nisbi yüksəkliklərin orta qiymətin hesablayırlar. Sonra aləti tamasalardan biri-birinə yaxın (10-15 m aralı) qurub yenidən nisbi yüksəkliyi təyin edirlər.
HC-4 nivelirinin əsas hissəsi durbindən (7), linzalı obyektivdən (1), fokuslayan linzadan (3), saplaq şəbəkəsindən (5), okulyardan (6) ibarətdir. Durbin düymə (8) ilə fokuslanır.
HC-4 nivelirinin yoxlanması.
1.
Dairəvi tarazın oxu alətin şaquli fırlanma oxuna paralel olmalıdır (bax: NB-1 nivelirində 2-ci yoxlama).
2.
Saplar şəbəkəsinin üfüqi sapı alətin şaquli oxuna perpendikulyar olmalıdır.
3.
Tuşlama oxu üfüqi olmalıdır.
HL-3 niveliri, yüksəklikləri
həm üfüqi, həm də maili şüa ilə təyin etməyə imkan verir. Maili şüa vasitəsilə yüksəkliyi
təyin edərkən tamasaya kimi olan məsafə 250 m-ə qədər götürülə bilər. Nisbi yüksəkliklər
maili şüa vasitəsilə 1 km gedişdə
sm orta kvadrat səhvlə təyin edilir.
Nivelirin şaquli oxu bağlayıcı və
mikrometrik vintlərlə təchiz olunmuşdur. Durbin şaquli müstəvi üzrə
-yə
qədər meyl edə bilər.
Durbin bağlayıcı (5) və mikrometrik
vinti (4) ilə maili vəziyyətə gətirilir. Alətin fırlanma oxu qaldırıcı vintlər
(1) və dairəvm (3) ilə şaquli vəziyyətə gətirilir. Tarazın qabarcığı (6) mikrometrik
vint (4) vasitəsilə ortaya gətirilir və kontakt sistemilə (10) görünür.
3H seriyalı nivellirlər.
Son
zamanlar
bir
çox
tipli
nivelirlər
istehsal
olunub. Onlardan
müasir
geodeziya
elminə
uyğun
olanı
Ural
Optik-Mexaniki
zavodunun
hazırladığı 3H-2KL, 3H-3KL
və 3H-5L
nivelirlərdir.
Bunlar
texniki
dəqiqliyə
malik
olduqları
üçün, əsasən
tikinti, axtarış
işlərində
istifadə
olunur.
Bu
nivelirlərin
çəkisi, ümumi
xarici
görünüşu
diqqəti
cəlb
edəndir. Bu
seriyadan
olan
nivelirlərlə
işləmək
çox
asandır.
1) 3H-5L
serialı
nivelir
yüksək
texniki
dəqiqliyə
malikdir. Bu
alət
tikinti
işlərində
nisbi
yüksəklikləri
təyin
etmək
üçün
ixtira
olunub.
Ondan
başqa
bu
alət
axtarış
işlərində
də
işləmək
üçün
əlverişlidir.
2) 3H-2KL seriyalı nivelir, üfüqi vizir
şüasının
köməyilə
dəqiq
nivelirləmə
işlərini
aparmağa
şərait
yaradır.
3) 3H -3KL
serialı
nivelir
həndəsi
nivelirləmə
üçündür.
Rəqəmli
nivelirlər
Amerika
Birləşmiş
Ştatlarının <Trimdle> Optik-Mexanika
zavodu
ilə
dünyada
ən
məhşur
geodeziya
alətləri
istehsal
edən 200 ildən
çox
tarixə
malik
olan
Almaniyanın <ZEISS> (Karl
Seys) zavodları
birləşib <SPECTRA
PRECISION> Optik-mexaniki
zavodunu
yaratmışlar. Onların 2000-ci
ildə
birgə
istehsal
etdikləri
geodeziya
alətlərindən
biri <Diqitainivelliere>-rəqəmli
nivelirlərdir.
Bu
nivelirlərdən
DİNİ 12, DİNİ 22 və
DİNİ 12T
seriyalı
nivelirləri
göstərmək
olar.
Bu
nivelirlər, başqa
marka
və
seriyadan
olan
nivelirlərdə
onunla
fərqlənirlər
ki, onlar «RS 232-C» və «PCMCİA-Card markalı ötürücü
kompüterlərlə
təchiz
olunublar. Ondan
başqa
ələtin
yaddaşına
yazılmış
müxtəlif
reper, marka
və
sair
nöqtələri
yüksəkliyi
istənilən
vaxt
displeyə
çıxarıla
bilər. Rəqəmli
nivelirlərin
texniki
göstəriciləri
haqqında
məlumati 16-cı, kompensatoru
nivelirlərinki
isə 17-ci
cədvəldə
verilmişdir.
Avtomat
nivelirlər
Bu seriyadan olan nivelirlər
Almaniyanın
ZEİSS (Karl
Seys) Optik-Mexaniki
zavodunda
istehsal
olunur. Buraya
Nİ® 30, Nİ® 40 və
Nݮ50 avtomat
niveliri
aiddir. Onların
texniki
göstəriciləri
haqqında
məlumat cədvəldə
verilmişdir.
Almaniyanın
ZİESS (Seys) zavodunun
istehsal
etdiyi
avtomat nivelirlərin texniki göstəriciləri
Nİ 30
|
Nİ 40
|
Nİ 50
|
|
1 km məsafədə (ikiqat) ölçmənin
orta kvadrat səhvi, mm
Obyektivin böyütməsi
100 m məsafədə məhv, m
Minimal tuşlama, m
Məsafəölçənin əmsalı
Kompensatorun iş həddi
Kompensatorun tuşlama dəqiqliyi
Ən uzun məsafəni ölçmə qabiliyyəti, m
Nivelirin çəkisi, kq
Üçayağın çəkisi, kq
|
±1,0
32x
2,3
0,5
100
±15/
±0,//5
120
2,2
1,5
|
±2,0
25x
2,5
0,5
100
±15/
±0,//5
100
1,9
1,5
|
±3,0
20x
3,2
0,9
100
±15/
±0,//5
80
1,8
1,5
|
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder