Məsafəölçənin xüsusi tamasaları.

Əgər məsafəölçənin əmsalı C=100, təyin olunası məsafələr isə kiçik işinhəcmi cüzi olarsa, o zaman məsafələri təyin etmək üçün sanimetr bölgüsü nivelir tamasasından istifadə edilə bilər.

          Məsafəölçənin əmsalı 100-dən fərqli olarsa, o zaman bu alət üçün xüsusi tamasa hazırlanır və onun bir bölgüsünün qiyməti elə seçilir ki,  C əmsalının 100 vahidi bərabər olması təmin  olunsun. Bunun üçün uzunluğu 3-4m, eni 8-10 sm, qalınlığı isə 2-2,5 sm olan hamar taxta (tamasa) hazırlayırlar. Yer səthində diqqətlə payalanmış xətt üzərində M nöqtəsindən başlayaraq c-nin MN uzunluğunu, sonra N nöqtəsindən başlayaraq 200 m uzunluğunda bir xətti qeyd edirlər və eyni zamanda bu xəttin üzərində hər 50 m-dən bir N₁, N₂, N₃ nöqtələrini nişanlayırlar. Məsafəölçəni olan aləti M nöqtəsində, bölgüləri olmayan taxta lövhəsini isə ondan 200+c uzaqlığındakı N₄ mıxçasında qururlar. Sonra lövhənin üzərində, müşahidəçinin göstərişinə görə, məsafəölçənin yuxarı və aşağı saplarına uyğun olan iki nöqtəni karandaşla qeyd edirlər. Bu edirlər. Bu nöqtələr arasındakı məsafə yer üzərində 200 m-ə uyğundur. Bunun düzgünlüyünü yoxlamaq üçün tamasanı N₃, N₂ və N₁ nöqtələrində növbə ilə qurub hər dəfə çizgi çəkirlər; sonra tamasa üzrə çizgilər arasında alınan parçaların yer üzərindəki 150, 100 və 50 m məsafələrə uyğun gəldiyini yoxlayırlar. 200 metrə uyğun olan tamasa üzərində qeyd olunmuş hissəni 200 bərabər bölgüyə ayırır, tamasanın qalan hissəsində də bu cür bölgülər göstərirlər. Daha sonra, tamasanı rəngləyir və onun üzərində sıfırdan başlayaraq hər 10 bölgüdən bir rəqəmlər qeyd edilir. Bu qayda ilə hazırlanmış tamasanın üzərindəki hər bir bölgünün qiyməti 1 sm-əə bərabər olmayır. Lakin bu halda məsafəölçən saplarının arasında görünən bölgülərin sayı ölçülən məsafənin metrlərlə ifadə olunan uzunluğunu göstərir, yəni C əmsalı 100-ə bərabər olur. 

Məsafəölçənlə ölçülmüş mail xətlərin

üfqi proyeksiyası.

          Məsafəölçən üçün düsturu çıxarılanda nəzərdə tutulurdu ki, ölçülən xətt üfqi və tuşlama oxu tamasanın səthinə perpendikulyardır. Lakin, əslində ölçülən xətlər üfüq ilə müəyyən bucaq təşkil edir, tamasa isə həmişə şaquli tutulur. Buna görə də onun səthi durbinin tuşlama durbinin tuşlama oxuna perpendikulyar olmayır.

          Fərz edək ki, M nöqtəsində məsafəölçəni olan alət, N nöqtəsində isə şaquli istiqamətdə tamasa qurulmuşdur. Tuşlama oxu LQ vəziyyətini alaraq üfüqlə bucağını əmələ gətirir. Bk bucaq MN xəttinin  meyl bucağına  bərabər olmaya bilər, çünki şəbəkənin mərkəzi bəzi hallarda alətin hündürlüyünə  tuşlanmayır. Durbin obyektivinin ön fokusu F  nöqtəsindədir. Məsafəölçənin saplarından gələn şüalar bu fokusdan keçərkən tamasanı iki A və B nöqtələrində kəsir. Əgər bu halda tamasadan aldığımız  hesabını məsafəölçənin C əmsalına vurub, üzərinə c sabit kəmiyyətini əlavə etsək, o zaman M və N nöqtələri arasındakı məsafənin düzgün qiymətini ala bilmərik, çünki  düsturunu çıxaranda tuşlama şüasının tamasanın səthinə perpendikulyar olduğu nəzərə alınmışdır.

          Təsəvvür edək ki, tamasa  nöqtəsində tuşlama şüasına nəzərən döndərilərək ona perpendikulyar olan A₁ B₁  vəziyyətini tutmuşdur. Onda tamasadan alınan hesab  olacaqdır. Bu hesabı  ilə ifadə etmək üçün BQB₁ və AQA₁ üçbucaqlarını nəzərdən keçirək. Bu iki üçbucaq üçün Q nöqtəsindəki ortaq bucağı tuşlama şüasının   meyl bucağına bərabərdir. A₁ və B₁ nöqtələrindəki bucaqlar düz bucaq dan   qədər, yəni 17^/ fərqlənir.

          BQB₁ və AQA₁ üçbucaqları ilə  bucaqları nisbətən kiçik olduğu üçün A₁ və B₁ nöqtələrindəki bucaqlara düz bucaq kimi baxmaq olar. 

İşiq məsafəölçəni. Ural Optik-Mexaniki zavodunun istehsal etdiyi «Blesk 2 (2CT 10 02)» markalı işıq məsafəölçəni geodeziya şəbəkəsinin sıxlaşdırılmasında və poliqonometriyada tətbiq olunur. Bu alətlə 10 km-ə qədər məsafəni ölçmək olar. Əgər iş prosesində bucağıda ölçmək lazım gələrsə, onda məsafəölçən «3T» seriyalı teodolitə quraşdırıla bilər. Məsafəölçənə mikro «EVM» quraşdırıldığı üçün öl mə prosesini o idarə edir.

           Ölçmə nəticələrinə temperatur və atmosfer təzyiqinə görə düzəliş verilir.

          Komplektə daxildir: əksetdirici, enerji mənbəyi, barometr, termometr, üçayaq və s. Məsafə ölçmənin orta kvadrat səhvi . Məsafəölçənin diapazonu metrlə: ən azı -2, ən çoxu-5000-10000. vizir sisteminin böyütməsi-18^X. futlyarda çəkisi-8,5