Geodeziya
elmi
qədim
elmlərdən
biridir. Arxeoloji
qazıntılar
nəticəsində
məlum
olmuşdur
ki, geodeziya
elmi
eramızdan 30-35 əsr
əvvəl
qədim
Şərqdə
yaranmışdır. Geodeziya
ilə
həndəsi
bir
elm
kimi
əsrlər
boyu
birlikdə
inkişaf
etmişdir. Eramızdan
əvvəl
III
əsrdə
həndəsəşünas
Evklid
geodeziya
elmini
həndəsə
üzərində
əsaslandırmışdır. Qədim
yunanlar
Misir
alimlərinin
geodeziya
elmi
sahəsində
əldə
etdikləri
məlumatları
öyrənərək, onu
xeyli
inkişaf
etdirmişlər. 24 əsr
bundan
əvvəl
yaşamış
yunan
alimi
Pifaqor
Yerin
kürə
şəklində
olması
fərziyyəsini
əsaslandırmışdır.
Yunan
həndəsəşünası
və
geodeziya
alimi
Eratosfen
ilk
dəfə (e.ə. 276-194-cü
illər) Yer
kürəsinin
ölçülərini
dərəcə
ölçmə
üsulu
ilə
təyin
etmişdir
ki, həmin
üsul
indii
də
tətbiq
olunur.
XVII
əsrdə
holland
Sneilius
trianqulyasiyanı
ixtira
etmişdir. Bu
üsul
indii
də
öz
əhəmiyyətini
itirməmiş
və
geodeziya
istinad
nöqtələrinin
koordinatlarını
təyin
etdikdə
istifadə
olunur. Sneiliusla
bir
əsrdə
yaşamış
Nyuton
kainatın
cazibə
qüvvəsini
kəsf
etmiş
və
qanuna
əsasən
Yerin
qütblərdən
basıqlığını, yəni
onun
sferoid
formasında
olduğunu
demiş
və
həmin
əsrdə
aparılan
dərəcə
ölçmələri
bunu
təsdiq
etmişdir.
XVII
əsrdə
menzula, optik
durbinli
nivelir
və
teodolitin
ixtisası
geodeziya
ölçmə
işlərini
daha
da
təkmilləşdirdi.
1779-cu
Moskva
şəhərində «Yer
quruluşu
mühəndisləri» « Geodeziya, kartoqrafiya
və
aerofotogeodeziya» və
s. institutların
əsası
olan «Riyaziyyat
və
naviqasiya
etmləri
məktəbi» adlanan
birinci
geodeziya
məktəbi
təşkil
olunmuşdur.
1816-1855-ci
illərdə
topoqrafik
planalma
üçün
istinad
nöqtələrin
yaradılmasında
trianqulyasiya
ilk
dəfə
Rusiya
ərazisinin
mərkəzi
və
Qərb
hissələrində
V.Y.Struvenin
rəhbərliyi
altında
tətbiq
edilmişdir. Alınan
nəticələr
əsasında
Yer
ellipsoidinin
ölçüləri
təyin
edilmişdir.
1822-ci
ildə
yaradılmış
hərbi
topoqraflar
korpusu
tərəfindən
böyük
ərazidə
geodeziya
işləri
aparılmasına
baxmayaraq, həmin
işlər
pərakəndə
olduğundan
ölkənin
tam
xəritəsi
tərtib
edilməmişdir.
Qafqazda
müxtəlif
vaxtlarda
yaradılmış
astronomiya
və
triqonometriya
məntəqələrin
azlığı
imkan
vermirdi
ki, dəqiq
xəritələr
tərtib
olunsun. Ona
görə
Rus
imperiyası
Qafqazda
trianqulyasiya
işlərini
aparmaq
üçün 1840-ci
ildən 1947-ci
ilə
kimi
hazırlıq
işləri, 1847-1854-cü
illərdə
isə
trianqulyasiya
işləri
aparmış
və
bunun
da
nəticəsində 138 I
sinif, 1200 ədəd
II, III
sinif
məntəqə
qurulmuş
və
koordinatları
təyin
olunmuşdur.
Keçmiş
sovetlər
ölkəsində
Baş
Geodeziya
və
Kartoqrafiya
idarəsinin
yaradılması
haqqında 15 mart 1919-cu
ildə
Xalq
Komissarlar
Sovetinin
verdiyi
dekret
geodeziya
elminin
inkişafına
çox
böyük
təkan
vermişdir.
Respublikamızda
geodeziya
sahəsində
bir
neçə
görkəmli
alim
və
mütəxəssis
çalışmışdır: Əliyev
Məmmədəli, Şəfiyev
Mansur, Hüseynov
İslam, Piriyev
Rizvan, Şıxzamanov
Eyyub, Quliyev
Əsgər, Quliyev
Kazım. İndi
isə
elmi
inkişaf
etdirənlərdən
Babayev
Rafiq, Mütəllimov
Ağali, Atakişiyev
Atakişi, Eminov
Ramizi
göstərmək
olar.
Hazırda
onlar
geodeziya
sahəsində
böyük
elmi-tədqiqat
işləri
aparmaqdadırlar.
Yeni
yaşayış
məntəqələrinin
salınması, torpaq
islahatına
dair
sahələrin
bölgüsü, suvarma
kanallarının, yolların, körpülərin, ərazinin
digər. İnfrastrukturlarının
tikintisi, sənaye
və
texniki
qurğuların
yerləşdirilməsi, təbii
mənbələrin
tədqiqi
və
digər
problemlərin
həllində, geodeziya
işlərinin
aparılması, yəni
məsələnin
həllinin
geodezi
təminatı
zəruridir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder